Kim był Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”?
Zygmunt Szendzielarz, znany pod legendarnym pseudonimem „Łupaszka”, to postać niezwykle ważna dla historii Polski, symbol niezłomności i walki o wolność w najtrudniejszych czasach. Urodzony 12 marca 1910 roku w Stryju, swoje życie poświęcił służbie Ojczyźnie, stając się majorem kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Jego droga prowadziła przez pola bitew kampanii wrześniowej, mroki konspiracji, aż po heroiczną, choć tragiczną, walkę z powojennym reżimem komunistycznym. Historia „Łupaszki” to opowieść o żołnierzu, który nigdy nie złożył broni, nawet w obliczu przeważających sił wroga i śmiertelnego zagrożenia.
Dzieciństwo i młodość kawalerzysty
Dorastanie Zygmunta Szendzielarza przypadło na okres kształtowania się niepodległej Polski, co z pewnością wpłynęło na jego późniejsze wybory życiowe. Już od młodych lat wykazywał zamiłowanie do rycerskiego etosu kawalerzysty, co znalazło odzwierciedlenie w jego karierze wojskowej. Ukończenie szkół wojskowych i służba w jednostkach kawaleryjskich ukształtowały jego charakter, wpajając mu dyscyplinę, honor i odwagę. Te cechy miały okazać się nieocenione w nadchodzących latach wojny i okupacji.
Udział w kampanii wrześniowej i konspiracja
Gdy tylko wybuchła II wojna światowa, młody oficer Zygmunt Szendzielarz stanął na czele 2. szwadronu w 4. pułku ułanów, biorąc czynny udział w bohaterskiej, lecz przegranej kampanii wrześniowej 1939 roku. Pomimo klęski, nie poddał się. Po dostaniu się do niewoli niemieckiej, wykazał się niezwykłą determinacją, uciekając i natychmiast włączając się w nurt polskiego podziemia. Na Wileńszczyźnie, przyjmując pseudonim „Łupaszko”, zaczął budować struktury ZWZ-AK, organizując m.in. siatkę wywiadowczą na kluczowej linii kolejowej Wilno – Podbrodzie – Ryga.
Dowódca 5. Wileńskiej Brygady AK
Wiosną 1943 roku Zygmunt Szendzielarz objął dowództwo nad oddziałem partyzanckim Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, który z czasem rozrósł się do rozmiarów słynnej 5. Wileńskiej Brygady AK. Pod jego wodzą brygada stała się jednym z najbardziej skutecznych i budzących postrach wśród okupantów polskich formacji partyzanckich. Jej działania obejmowały nie tylko walkę z niemieckimi siłami zbrojnymi, ale także z litewskimi kolaborantami oraz partyzantką sowiecką, co czyniło jej misję niezwykle złożoną i niebezpieczną.
Walki z okupantem i akcja w Dubinkach
- Wileńska Brygada AK pod dowództwem „Łupaszki” przeprowadzała liczne akcje zbrojne, mające na celu osłabienie aparatu okupacyjnego i wsparcie ludności polskiej. Jednym z najbardziej tragicznych, lecz zarazem symbolicznych wydarzeń, była akcja odwetowa przeprowadzona 23 czerwca 1944 roku w Dubinkach. Była to odpowiedź na masakrę ludności polskiej w Glinciszkach, dokonaną przez litewskich policjantów. W odwecie zginęło od 21 do 27 mieszkańców Dubinek, w tym kobiety i dzieci. Choć przez wielu historyków uznawana za zbrodnię wojenną, dla obrońców „Łupaszki” była to tragiczna konieczność w okrutnych realiach wojennych.
Okres po „Ostrej Bramie” i działania na Pomorzu
Brygada „Łupaszki” nie wzięła udziału w operacji „Ostra Brama”, mającej na celu wyzwolenie Wilna, z obawy przed aresztowaniem przez wkraczających Sowietów. Po rozwiązaniu brygady w Puszczy Grodzieńskiej, Szendzielarz z resztkami swojego oddziału podporządkował się Komendzie Okręgu Białostockiego AKO. Awansowany do stopnia majora, kontynuował walkę w ramach partyzantki. W 1946 roku major Zygmunt Szendzielarz odtworzył 5. Wileńską Brygadę, tym razem operującą na ziemiach Pomorza oraz Warmii i Mazur, a następnie połączył ją z 6. Brygadą, kontynuując swój żołnierski trud w walce z nowym, komunistycznym zagrożeniem.
Represje i proces majora Szendzielarza
Po zakończeniu działań wojennych, major Zygmunt Szendzielarz próbował powrócić do cywilnego życia, ukrywając się na terenie Śląska i Podhala. Jednakże, dla komunistycznych władz Polski Ludowej, niezłomny żołnierz Armii Krajowej stanowił ogromne zagrożenie. 30 czerwca 1948 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w Osielcu koło Jordanowa, co zapoczątkowało jego ostatni, tragiczny etap życia.
Aresztowanie, więzienie i wyrok śmierci
Aresztowanie „Łupaszki” było brutalne, a okres śledztwa i procesu sądowego stał się pokazowym przykładem represji komunistycznego reżimu wobec żołnierzy polskiego podziemia. Mimo tortur i presji, Zygmunt Szendzielarz zachował niezwykłą godność. Przyjął na siebie pełną odpowiedzialność za działania swoich żołnierzy, chroniąc ich przed represjami. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na wielokrotną karę śmierci, obliczoną na osiemnaście wyroków.
Propaganda PRL a późniejsza rehabilitacja
W okresie PRL-u, Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” był obiektem brutalnej propagandy komunistycznej, która przedstawiała go jako przestępcę i wroga ludu. Jego bohaterska postawa i walka o niepodległą Polskę były systematycznie wymazywane z oficjalnej historii. Dopiero po upadku komunizmu, sprawiedliwości stało się zadość. W 2007 roku Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego dokonał rehabilitacji majora, unieważniając skazujący go wyrok i podkreślając jego zasługi dla Polski.
Upamiętnienie i symbol „Łupaszki”
Tragiczna śmierć majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” 8 lutego 1951 roku, po wykonaniu wyroku śmierci w więzieniu na Mokotowie w Warszawie, stała się symbolem ofiary, jaką ponieśli polscy żołnierze walczący o wolność. Przez lata jego grób pozostawał nieznany, ukrywany przez władze PRL. Dopiero intensywne starania i badania doprowadziły do odnalezienia jego szczątków.
Poszukiwania grobu i państwowy pogrzeb
Po latach poszukiwań, szczątki majora Szendzielarza zostały odnalezione na tzw. Łączce na Wojskowych Powązkach w Warszawie. Uroczysty pogrzeb państwowy, który odbył się 1 września 2015 roku, stanowił symboliczne zadośćuczynienie za lata niesprawiedliwości i zapomnienia. Uczestniczyli w nim najwyżsi przedstawiciele władz państwowych, wojska oraz tysiące Polaków, oddając hołd jednemu z najdzielniejszych żołnierzy Armii Krajowej.
Odznaczenia i dziedzictwo Zygmunta Szendzielarza
Za swoją postawę i zasługi dla Ojczyzny, Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” został uhonorowany wieloma odznaczeniami, w tym Orderem Virtuti Militari. Jego dziedzictwo żyje w pamięci kolejnych pokoleń Polaków jako symbol niezłomności, patriotyzmu i wierności przysiędze żołnierskiej. Postać majora Szendzielarza jest nieustannie przypominana jako przykład odwagi w walce o wolność i suwerenność Polski, nawet w obliczu najbardziej brutalnych represji.